Οι κατσαρίδες είναι έντομα, τα οποία αποτελούν μια τάξη: τα Βλαττοειδή (Blattodea, Blattaria). Από μερικούς ειδικούς το Βλαττοειδή θεωρούνται υπόταξη των δικτυόπτερων.

Υπάρχουν περίπου 3.500 διαφορετικά είδη κατσαρίδων που ταξινομούνται σε 6 βασικές οικογένειες ανά τον κόσμο. Στη Ευρώπη αναφέρονται επί 150 είδη, στην Ελλάδα είκοσι. Το επιστημονικό όνομα της ταξης «Βλαττοειδή» προέρχεται από το γένος «Βλαττή» (Blatta).

Περιγραφή

Το χρώμα ποικίλλει από ωχρό καστανό μέχρι μαύρο, με ή χωρίς στίγματα.
Με 80 χιλιοστόμετρα το μεγαλύτερο μήκος παρατηρείται στο είδος Blaberus giganteus. Αντίθετα στο γένος Nocticola υπάρχουν είδη που φτάνουν μόνο δυο χιλιοστόμετρα σε μήκος. Το σώμα κατά κανόνα έχει σχήμα οβάλ και είναι νωτοκοιλιακά πλατυσμένο.

Τα στοματικά μόρια είναι μασητικού τύπου. Δεν δείχνουν εμπρός, αλλά προς τα κάτω και πίσω (υπογναθικά). Στο κεφάλι εκφύονται δυο μακριές νηματοειδείς κεραίες, οι οποίες αποτελούνται από πολλά άρθρα. Ξεπερνούν το μήκος του σώματος. Οι σύνθετοι οφθαλμοί κατά κανόνα είναι καλά αναπτυγμένοι. Οφθαλμίδια λείπουν.

Το μεγάλο πρόνωτο έχει την μορφή δίσκου και σκεπάζει το κεφάλι. Οι ταρσοί των ποδιών είναι πενταμερείς. Επιτρέπουν γρήγορο τρέξιμο, μόνο σε μερικά είδη συναντούμε ειδίκευση των ποδιών στο σκάψιμο. Οι μπροστινές πτέρυγες είναι δερματοειδείς (ψευδέλυτρα). Οι οπίσθιες πτέρυγες είναι μεμβρανώδεις και στη βάση παρουσιάζουν στρογγυλή επέκταση προς τα πίσω (λατινικά: vannus). Η νεύρωση είναι πρωτόγονη με επανειλημμένως κλαδωτές φλέβες επί μήκος και αρκετές εγκάρσιες φλέβες. Μερικά είδη είναι βραχύπτερα ή άπτερα.

Η κοιλία αποτελείται από δέκα ουρομερή και καταλήγει σε ένα ζεύγος κερκιδίων (ή κέρκων, cerci). Οι κέρκοι είναι αρκετά κοντοί αλλά πολυμελείς. Ο ωοθέτης είναι ατροφικός. Η μορφή των εξωτερικών γεννητικών οργάνων επιτρέπουν σφιχτή ένωση κατά το ζευγάρωμα

Γενικά

Τα περισσότερα είδη είναι εδαφόβια και δραστηριοποιούνται κατά την νύχτα και κρύβονται κατά την ημέρα σε ρωγμές του εδάφους. Προτιμούν αυξημένη υγρασία. Συναντούμε απλές μορφές κοινωνικής ζωής.  Γενικά μόνο χρησιμοποιούν ομαδικά τα κατάλληλα καταφύγια κοντά σε πηγές τροφής. Ωστόσο, ρομποτικές κατσαρίδες που συμπεριφέρονται και μυρίζουν όπως οι αληθινές εντάχθηκαν αρμονικά σε μια κοινότητα εντόμων σε εργαστήριο στο Βέλγιο, όπως ανακοινώθηκε από επιστήμονες το Νοέμβριο του 2007.
Τροφή

Τα Βλαττοειδή είναι παμφάγα αλλά κατά κανόνα δεν είναι θηρευτές. Μερικά είδη μπορούν να επιβιώνουν σε μακρές περιόδους πείνας. Για την Perplaneta americana αναφέρονται 42 μέρες χωρίς τροφή και νερό. Με νερό χωρίς τροφή μπορούν να επιβιώνουν μερικούς μήνες.

Επίσης, το 2008 Ρώσοι επιστήμονες ανακοίνωσαν ότι τα έντομα αυτά έχουν την ιδιότητα να είναι πιο ανθεκτικά όταν έχουν συλληφθεί σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας

Πολλά αρθρόποδα, πουλιά και άλλα σπονδυλωτά τρώνε κατσαρίδες. Τα έντομα αισθάνονται την προσέγγιση με αισθητικά κύτταρα στους κέρκους. Γενικά τα είδη προσπαθούν να ξεφύγουν τρέχοντας ή πετώντας, άλλα είδη στην επίθεση μυρμηγκιών σφίγγονται τόσο σφιχτά στο έδαφος, πως τα μυρμήγκια δεν φτάνουν την ευπρόσβλητη κάτω πλευρά του σώματος. Άλλα είδη διαθέτουν αδένες, οι οποίες εκκρίνουν απωθητικές ουσίες.

Η αναπαραγωγική διαδικασία ποικίλλει αρκετά. Σε μερικά είδη δεν παρατηρείται καμία ερωτική προσέγγιση πριν από το ζευγάρωμα, σε άλλα είδη η προσέγγιση είναι περίπλοκη και μπορεί να διαρκεί μέχρι μια ώρα. Υπάρχει περίπτωση, όπου φερομόνες, ειδικοί θόρυβοι ή ιδιαίτερη στάση των πτερύγων ή της κοιλιάς παίζουν σημαντικό ρόλο. Αντίθετα η όραση δεν αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ερωτικής προσέγγισης.

Μετά την προξενιά τα θηλυκά επιτρέπουν στα αρσενικά να πλησιάζουν και να παραδίδουν τον σπερματοφόρο σε μια σακούλα (λατινικά: bursa copulatrix) κοντά στο στόμα των εσωτερικών γεννητικών όργανον του θηλυκού. Σε μερικά είδα τα αρσενικά καβαλικεύουν τα θηλυκά για αυτό το σκοπό, σε άλλα είδη μόνο οι οπίσθιες άκρες της κοιλιάς αγγίζονται, ενώ τα κεφάλια βλέπουν σε αντίθετες κατευθύνσεις.

Σε μια ομάδα ειδών στο σπερματοφόρος κολλάει λίγο ουρικό οξύ του αρσενικό. Αυτό χρησιμοποιείται από τα θηλυκά στη κατασκευή μιας κάψας (αγγλικά: ootheca, ωοθήκη), η οποία περιέχει τα γονιμοποιημένα αυγά.

 

Στην απόθεση αυτής της θήκης γονιμοποιημένων ωών το εξωτερικό της σκληραίνει και σχηματίζει μεμβρανώδεις τοίχους. Ο αριθμός αυγών ανά θήκη ποικίλλει ανάλογα με το είδος από τέσσερα μέχρι επί 240.

Συναντούμε τέσσερα επίπεδα εξέλιξης. Τα περισσότερα είδη αποθέτουν τις κάψες με τα γονιμοποιημένα αυγά η εκκόλαψη γίνεται μετά. Η εκκόλαψη των νύμφων από την μεμβρανώδη κάψα γίνεται συνεργατικά. Τα έμβρυα καταβροχθίζοντας αέρα αυξάνουν τον όγκο τους και με αυτόν τον τρόπο κάνουν την θήκη να σπάσει. Στην πορεία της εξέλιξη μπρος την ζωοτοκία συναντούμε τρία άλλα επίπεδα. Στην βασική περίπτωση, οι κάψες με τα αυγά διαμένουν στο σώμα του θηλυκού. Στην ακόλουθη περίπτωση δεν σχηματίζεται κάψα και αποθέτονται τα αυγά λίγο πριν την εκκόλαψη. Στο είδος Diploptera punctata παρατηρείται γνήσια ζωοτοκία. Μετά την εκκόλαψη αποθέτονται τα πρώτα νυμφικά στάδια.Στο είδος Pycnoscelis surenamensis παρατηρούμε πάντοτε παρθενογενετική ανάπτυξη, σε μερικά είδη η ανάπτυξή είναι ενίοτε παρθενογενετική.

Τα βλαττοειδή ανήκουν στα ημιμετάβολα. Με κάθε έκδυση οι νύμφες μοιάζουν περισσότερο με τα ενήλικα.

Κατσαρίδες και άνθρωπος

Στις δυτικές χώρες ο όρος “κατσαρίδα” συνήθως συνδέεται με ανθυγιεινές καταστάσεις.

Καταπολέμηση

Μερικά είδη ζουν σε σπίτια και είναι πιθανοί φορείς ασθενειών. Αλλοιώνουν τα τρόφιμα και μπορούν να διαδίδουν παθογόνους οργανισμούς. Επίσης μπορούν να προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις. Η καταπολέμηση των από τον άνθρωπο γίνεται συνήθως με τη χρήση εντομοκτόνων, ωστόσο συχνά αναπτύσσουν ανοσία ενάντια στα χημικά.